Ze noemden hem dr. John, net als in het lied van die andere dr. John, naast nog een heleboel andere namen: Voudoo John, Bayou John, Jean Grisgris, Jean La Ficelle (Jan Touwtje). Hij had klanten die van heinde en ver kwamen, ook al net als in het lied, om zijn medicijnen te kopen, zijn kruidenmengsels, zalven, spreuken, buideltjes met amuletten, gris-gris…
Bij de burgerlijke stand was hij bekend onder de naam Jean of John Montane of Montanet, een free man of color.
New Orleans lag in die tijd, zoals nu nog, met zijn gezicht naar de rivier; maar anders dan nu strekte zich achter zijn brede, vlezige rug een dichtbegroeide jungle uit van kreupelhout, moerasland en bayou’s. Hier ritselde de lucht van de geheimen, nachtelijke samenzweringen, spoken, zombies. Hier groeiden de kruiden en de john the conqueror-wortels die, verzameld en gedroogd en in linnen zakjes genaaid, de gokkers geluk moesten brengen bij het pokerspel of de matrozen van de Mississippiboten helpen bij hun liefdesavonturen in Smokey Row of in het huis van Madame LeSoleilLevant aan St. Louis Street. Het waren zaken waar de eerzame burgerij niets van wist (of wilde weten), maar hun zwarte slaven des te meer; die verzamelden zich ’s nachts langs de oevers van de Bayou St. John waar Marie Laveau, ook zij een vrije zwarte vrouw, haar voodoo-rituelen uitvoerde; voor even daalde dan moeder Afrika neer over haar ontheemde kinderen.
Aan de rand van de stad, op een braakliggend perceel aan Bayou Road en Prieur Street, bouwde Jean Montanet zijn huis. Hij woonde er, naar zeggen, met vijftien vrouwen en een veelvoud aan kinderen. Hij reed in een koets met twee paarden, had een volbloed rijpaard met Mexicaans zadel en dronk geen wijn die goedkoper was dan een dollar per liter. Zijn cliënten ontving hij in een eenvoudige spreekkamer waarin alleen een tafel, een stoel, een prent van de Heilige Maagd en een olifantslagtand. De toekomst voorspelde hij met schelpen uit Afrika en een pak kaarten waarin een gaatje was gebrand.
Het was naar deze dr. John dat Mac Rebennack zijn beroemd geworden podiumpersonage modelleerde. Getooid met veren boa’s en andere parafernalia, met veelkleurige schmink en glitter op zijn wangen, als de extatische carnavalsversie van een voodoopriester; een nieuwe en briljante variatie op de stageact van R&B zanger Screamin’ Jay Hawkins, de man die I put a spell on you zong met een microfoon in zijn ene, en een menselijke schedel in zijn andere hand.
Hij had er al een tijd mee rondgelopen, vertelde hij in 1990 aan Stanley Moss van Bomb Magazine, met het idee om iets te doen met de rijke geschiedenis van New Orleans, misschien wel een album; en toen kreeg hij een kranteknipsel onder ogen waarin stond dat zijn betover-over-grootvader, Wayne Rebennack, zo ergens rond 1860 was gearresteerd samen met een zekere John Montane, alias dr. John – wegens het uitoefenen van voodoo-praktijken in een illegaal bordeel.
Zie het voor je. De Rebennacks waren immigranten uit de Franse Elzas, vroeg in de negentiende eeuw aangespoeld in het beloofde land: New Orleans. Ze hadden geld, misschien niet veel, begonnen een kruidenierszaak aan Bayou Road, dezelfde weg waar even verderop dr. John, Bayou John, zijn praktijk had. Het moederland was in de greep gekomen van de revolutie, met wonderlijke denkbeelden over vrijheid en mensenrechten en de afschaffing van de slavernij. Allemaal zaken waar de elite van de stad, de oude creoolse families met een stamboom zo lang als hun arm maar de ook de meer recent gearriveerde Engels sprekende plantagehouders uit het Amerikaanse zuiden, van huiverden.
Die wisten nog van de verijdelde slavenopstanden bij Point Coupée, en ze hadden met eigen ogen de honderd afgehakte hoofden gezien die waren tentoongesteld vanaf de Place d’Armes, herdoopt in Jackson Square, helemaal langs de River Road tot aan de plantage van Manuel Andry in St. Jean-Baptist, aan wat door de plaatselijke bevolking de Côte des Allemands werd genoemd, naar een oude Duitse nederzetting uit de 18e eeuw. Honderd hoofden van geëxecuteerde opstandelingen, uitgestald als waarschuwing voor iedereen die het maar in zijn hoofd zou halen om zich te beroepen op Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap. 1811, destijds niet eens zó lang geleden.
En dan begint zo’n kleine middenstander uit de Elzas samen te werken met een vrije zwarte wonderdokter annex bordeelhouder, die volgens de volkstelling uit 1860 meer dan twaalfduizend dollar op zijn naam had staan… Er is misschien wel wat verbeelding nodig om het voor je te zien.
De Verenigde Staten heten een egalitair land te zijn, maar New Orleans in de negentiende eeuw was natuurlijk verre van egalitair. Er was een verschil van dag en nacht tussen de salons waar de elite danste, ongetwijfeld op de elegante quadrilles en mazurka’s waar ook Europa op danste, en misschien zelfs ook op de nieuwste polonaises van Chopin, en het soort “coffeehouse” annex bordeel dat John Montane in 1860 zijn eigendom mocht noemen. Op welke muziek, vraag ik me af, zal dáár zijn gedanst?
Minstrel songs, ongetwijfeld. Oh! Suzanna, altijd populair, Blue Eyed Jane, Fanny Lee, Little Rose. Of een van de creoolse liedjes die model hadden gestaan voor de composities van Louis Moreau Gottschalk, nog zo’n beroemde zoon van New Orleans: Musieu Bainjo, Pov’ piti Lolotte, Quan’ patate la cuite. Misschien stond er een piano, of zo’n nieuwerwetse pianola die je op kon winden. Misschien drong er in die muziek ook wel iets door van de Afrikaanse ritmes die elke zondagmiddag te horen waren in het fameuze Congo Square, tegenover Rampart Street – de bamboula, de calinda of de carabine. We weten niet wanneer het was dat strengere wetten een einde maakten aan die wekelijkse bijeenkomsten; de katholieke Fransen en Spanjaarden hadden hun slaven altijd hun culturele vrijheid gegund, al was het slechts eenmaal in de week, maar de protestante Anglo-Amerikanen met hun idee van het uitverkoren blanke ras waren aanzienlijk vaster in de leer. Congo Square hield dus op enig moment op een zondags stukje Afrika te zijn, maar het had lang genoeg bestaan om in het collectief geheugen van New Orleans te worden opgenomen, samen met de andere onmisbare ingrediënten als de jambalaya, de gumbo en de rijst met rode bonen. En het carnaval, de Mardi Gras.
Al dat, en nog veel meer, klinkt door in de muziek die Mac Rebennack schreef voor zijn muzikale New Orleansproject, culminerend in dat eerste dr. John album uit 1968, Gris Gris. De hele geschiedenis – voodoodansen, Bayou St. John, Congo Square, Mardi Gras, minstrel shows, die hele dampende smeltkroes aan ingrediënten waarin de muziek van New Orleans in de twintigste eeuw is gebrouwen, van de jazz van King Oliver en Louis Armstrong tot de R&B van Professor Longhair, de brassbands en de “second line”, Basin Street Blues, Fats Domino, Lee Dorsey, Irma Thomas, Allen Toussaint, de Dixie Cups, Iko Iko, dat alles en nog veel meer. De vreemde geschiedenis van Jump Sturdy (“people say she used to dance with the fish”), een paar generaties eerder gezongen door een andere voorvader van Mac Rebennack in een vaudeville show. Jessie Hill, auteur van de New Orleans-klassieker Ooh Poo Pah Doo, die ook het minstens zo vreemde verhaal over Mama Roux optekende. Medicine man got heap strong power / You know better than to mess with me. – Verhalen.
Ja, verhalen zijn er te over. We moeten nog veel meer weten over Jean Montanet, en waar hij vandaan kwam: Afrika, het moederland van de gris-gris, voodoo en gumbo. Over Voodoo Queen Marie Laveau, die de kleindochter zal blijken te zijn van de Surveyor General van Spaans Louisiana, later de burgemeester van New Orleans. En meer.
(wordt vervolgd)
© Ben Joosten 2019
